Networking w budownictwie   

Termomodernizacja budynków to kluczowy krok w kierunku poprawy efektywności energetycznej i komfortu użytkowania. Jednakże, nieprawidłowo przeprowadzona, może prowadzić do poważnych problemów, zwłaszcza związanych z wilgocią. Dlatego analiza cieplno-wilgotnościowa przegród budowlanych staje się nieodzownym elementem procesu renowacyjnego. Artykuł ten przybliży znaczenie tej analizy, metody oceny stanu technicznego przegród, identyfikację problemów wilgotnościowych oraz skuteczne sposoby ich rozwiązywania, w tym dobór odpowiednich materiałów izolacyjnych. Zrozumienie tych zagadnień jest kluczowe dla właścicieli budynków, zarządców nieruchomości oraz firm budowlanych planujących modernizację.

Ocena stanu technicznego istniejących przegród

Przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac termomodernizacyjnych, niezbędna jest dokładna ocena stanu technicznego istniejących przegród budowlanych. Obejmuje ona weryfikację ich konstrukcji, materiałów, z jakich są wykonane, oraz stopnia zużycia. Szczególną uwagę należy zwrócić na potencjalne mostki termiczne, uszkodzenia mechaniczne oraz ślady wcześniejszych problemów z wilgocią. Proces ten, często wspierany badaniami termowizyjnymi, pozwala na precyzyjne zidentyfikowanie słabych punktów budynku. Poprawna diagnoza jest fundamentem skutecznej renowacji przegród budowlanych i uniknięcia błędów w dalszych etapach.

Pierwszym krokiem jest zazwyczaj szczegółowa inspekcja wizualna, podczas której specjalista ocenia widoczne symptomy problemów, takie jak pęknięcia tynków, zacieki, wykwity solne czy obecność pleśni. Niezwykle pomocna jest analiza dostępnej dokumentacji technicznej budynku, która może zawierać informacje o użytych materiałach i technologiach budowy. Ważne jest również zbadanie historii obiektu – wcześniejszych remontów, awarii czy zmian sposobu użytkowania, które mogły wpłynąć na stan przegród.

Kluczowym elementem diagnostyki są badania termowizyjne. Pozwalają one na bezinwazyjne zlokalizowanie mostków termicznych, czyli miejsc o zwiększonej ucieczce ciepła, a także obszarów o podwyższonej wilgotności, które mogą być niewidoczne gołym okiem. Uzupełnieniem są pomiary wilgotności materiałów budowlanych przy użyciu specjalistycznych wilgotnościomierzy, które określają stopień zawilgocenia w różnych punktach konstrukcji. W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie niewielkich odkrywek w przegrodach, aby dokładnie ocenić ich wewnętrzną strukturę, rodzaj i stan izolacji oraz ewentualne ukryte uszkodzenia.

Ocena powinna również obejmować stan stolarki okiennej i drzwiowej pod kątem ich szczelności oraz właściwości termoizolacyjnych, ponieważ nieszczelności mogą być znaczącym źródłem strat ciepła i problemów z kondensacją. Należy także sprawdzić system wentylacji – jego drożność, typ (grawitacyjna, mechaniczna) i efektywność działania, ponieważ ma on fundamentalne znaczenie dla gospodarki wilgotnościowej w budynku. Prawidłowo przeprowadzona ocena stanu technicznego pozwala na stworzenie precyzyjnego planu prac modernizacyjnych, dostosowanego do specyfiki danego obiektu.

Identyfikacja problemów z wilgocią

Wilgoć w budynku to poważny problem, który może prowadzić do degradacji materiałów konstrukcyjnych, rozwoju pleśni i grzybów, a także negatywnie wpływać na zdrowie mieszkańców oraz komfort użytkowania pomieszczeń. Szczególnie istotne staje się zagadnienie termomodernizacja a wilgoć, ponieważ nieprzemyślane ocieplenie, zwłaszcza przy jednoczesnym zwiększeniu szczelności budynku, może nasilić istniejące problemy lub wywołać nowe, jeśli nie zostaną uwzględnione aspekty dyfuzji pary wodnej i wentylacji. Identyfikacja źródeł wilgoci – czy to kondensacja pary wodnej na zimnych powierzchniach, woda gruntowa podciągana kapilarnie, opady atmosferyczne wnikające przez nieszczelności, czy awarie instalacji – jest kluczowa dla zaplanowania skutecznych działań naprawczych.

Istnieje kilka podstawowych rodzajów wilgoci, z którymi możemy mieć do czynienia w budynkach. Wilgoć kondensacyjna powstaje, gdy ciepłe, wilgotne powietrze styka się z zimnymi powierzchniami (np. ściany, narożniki, okolice okien), prowadząc do skroplenia pary wodnej. Może być powierzchniowa lub wgłębna (interstycjalna), gdy do kondensacji dochodzi wewnątrz przegrody. Wilgoć kapilarna to efekt podciągania wody z gruntu przez materiały porowate, takie jak cegła czy beton. Wilgoć higroskopijna jest związana ze zdolnością niektórych materiałów do pochłaniania pary wodnej z powietrza, zwłaszcza przy wysokiej wilgotności względnej. Do tego dochodzą zawilgocenia spowodowane przeciekami dachów, nieszczelnymi rynnami, pękniętymi rurami czy zalaniami.

Objawy zawilgocenia są często łatwe do zauważenia: plamy i zacieki na ścianach oraz sufitach, łuszcząca się farba, odpadający tynk, charakterystyczny zapach stęchlizny, a w skrajnych przypadkach widoczny rozwój pleśni i grzybów. Do precyzyjnej diagnostyki wykorzystuje się specjalistyczne narzędzia. Wilgotnościomierze oporowe i dielektryczne pozwalają na ilościową ocenę zawartości wilgoci w materiałach. Kamery termowizyjne są nieocenione w wykrywaniu mostków termicznych oraz obszarów o niższej temperaturze powierzchni, gdzie może dochodzić do kondensacji, a także w lokalizowaniu ukrytych zawilgoceń związanych z przeciekami. Zrozumienie mechanizmów dyfuzji pary wodnej w przegrodzie i obliczenie ryzyka kondensacji (np. metodą Glasera) jest niezbędne przy projektowaniu ocieplenia.

Należy pamiętać, że niewłaściwie przeprowadzona termomodernizacja, np. poprzez zastosowanie materiałów o zbyt dużym oporze dyfuzyjnym po zewnętrznej stronie przegrody bez zapewnienia odpowiedniej wentylacji, może zamknąć wilgoć w ścianach, prowadząc do jej kumulacji i poważnych problemów. Dlatego tak ważna jest kompleksowa analiza cieplno-wilgotnościowa przed rozpoczęciem prac.

Metody osuszania i odgrzybiania ścian

Po zidentyfikowaniu przyczyn i zakresu zawilgocenia, konieczne jest podjęcie odpowiednich kroków zaradczych. Naprawa zawilgoconych ścian to proces wieloetapowy, który często obejmuje zarówno osuszanie, jak i odgrzybianie, a czasem również wykonanie lub odtworzenie hydroizolacji. Wybór metody zależy od rodzaju wilgoci (kondensacyjna, kapilarna, opadowa), materiału ściany oraz skali problemu. Skuteczne usunięcie wilgoci i jej skutków jest warunkiem koniecznym przed przystąpieniem do dalszych prac izolacyjnych, aby zapewnić trwałość termomodernizacji i zdrowy mikroklimat wewnątrz budynku.

Metody osuszania można podzielić na naturalne, mechaniczne oraz inwazyjne. Osuszanie naturalne, polegające na intensywnym wietrzeniu i ogrzewaniu pomieszczeń, jest skuteczne jedynie przy niewielkich, powierzchniowych zawilgoceniach. W przypadku poważniejszych problemów stosuje się osuszacze mechaniczne – kondensacyjne lub adsorpcyjne – które wymuszają szybsze odparowanie wody z materiałów. Najbardziej zaawansowane są metody inwazyjne, stosowane głównie przy wilgoci kapilarnej. Należą do nich iniekcja krystaliczna (tworzenie przepony hydrofobowej w murze), termoiniekcja (wtłaczanie gorącego powietrza) czy elektroosmoza (wykorzystanie pola elektrycznego do przemieszczania wody).

Odgrzybianie ścian jest równie ważne, co ich osuszenie. Pierwszym krokiem jest mechaniczne usunięcie widocznych nalotów pleśni i grzybów, najlepiej przy użyciu specjalistycznych szczotek i odkurzaczy z filtrami HEPA, aby nie rozprzestrzeniać zarodników. Następnie na oczyszczoną i suchą powierzchnię aplikuje się preparaty grzybobójcze (fungicydy), które niszczą pozostałe mikroorganizmy i zapobiegają ich ponownemu rozwojowi. Ważne jest, aby stosować środki odpowiednie do rodzaju podłoża i postępować zgodnie z zaleceniami producenta. Po zakończeniu tych prac kluczowe jest utrzymanie prawidłowej wentylacji, aby zapobiec nawrotom problemu.

Wybór odpowiedniej metody osuszania

Wybór metody osuszania zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od przyczyny i stopnia zawilgocenia oraz rodzaju konstrukcji muru. Dla zawilgoceń powierzchniowych, spowodowanych np. chwilowym zalaniem lub wysoką wilgotnością powietrza w pomieszczeniach o niedostatecznej wentylacji, często wystarczające są metody nieinwazyjne. Należą do nich intensywne wietrzenie połączone z dogrzewaniem pomieszczeń lub użycie przenośnych osuszaczy kondensacyjnych bądź adsorpcyjnych. W przypadku wilgoci kapilarnej, czyli podciągania wody z gruntu przez mury fundamentowe i ściany parteru, konieczne jest zastosowanie metod inwazyjnych, które tworzą barierę dla wody. Do najpopularniejszych i najskuteczniejszych należą:

• Iniekcja krystaliczna: polega na wprowadzeniu w nawiercone w murze otwory specjalnego preparatu na bazie krzemianów, który w kontakcie z wilgocią i składnikami zaprawy murarskiej krystalizuje, tworząc w kapilarach i porach materiału nierozpuszczalną w wodzie przeponę hydrofobową, blokującą dalsze podciąganie wody.
• Iniekcja ciśnieniowa: wtłaczanie pod ciśnieniem żywic syntetycznych (poliuretanowych, epoksydowych) lub kremów silanowo-siloksanowych, które uszczelniają strukturę muru.
• Termoiniekcja: metoda polegająca na osuszaniu muru gorącym powietrzem wprowadzanym przez system dysz, czasami połączona z iniekcją preparatów uszczelniających.
• Elektroosmoza: metoda wykorzystująca zjawisko przepływu wody w polu elektrycznym do osuszenia murów, stosowana rzadziej ze względu na koszty i specyfikę.

Przed wyborem konkretnej technologii zawsze zalecana jest konsultacja ze specjalistą oraz wykonanie dokładnej diagnostyki, która pozwoli ocenić specyfikę problemu i dobrać najskuteczniejsze oraz najbardziej opłacalne rozwiązanie dla danego przypadku.

Dobór materiałów izolacyjnych do renowacji

Właściwy dobór materiałów izolacyjnych jest kluczowy dla sukcesu termomodernizacji, szczególnie w kontekście zarządzania wilgocią i zapewnienia długotrwałej ochrony budynku. Materiały te muszą nie tylko zapewniać odpowiednią izolacyjność termiczną, charakteryzującą się niskim współczynnikiem przenikania ciepła U, ale także posiadać odpowiednią paroprzepuszczalność (niski opór dyfuzyjny), aby umożliwić naturalne „oddychanie” przegród i uniknąć ryzyka kondensacji pary wodnej w ich wnętrzu lub na styku z warstwą izolacji. Wybór zależy od rodzaju modernizowanej przegrody (ściana zewnętrzna, dach, stropodach, podłoga na gruncie), jej konstrukcji, stanu technicznego oraz specyficznych wymagań dotyczących np. odporności ogniowej czy akustyki.

Podstawowym kryterium wyboru materiału termoizolacyjnego jest jego współczynnik przewodzenia ciepła λ (lambda) – im niższa wartość, tym lepsze właściwości izolacyjne. Równie ważny jest współczynnik oporu dyfuzyjnego μ (mi), który określa, jak łatwo para wodna może przenikać przez materiał. Dla przegród „oddychających” preferowane są materiały o niskim μ, takie jak wełna mineralna. Inne istotne parametry to nasiąkliwość (szczególnie ważna przy izolacji fundamentów i ścian piwnicznych), odporność na ogień (klasa reakcji na ogień), wytrzymałość mechaniczna, trwałość oraz aspekty ekologiczne, takie jak pochodzenie surowców i możliwość recyklingu.

Do najpopularniejszych materiałów izolacyjnych stosowanych w renowacjach należą: wełna mineralna (skalna lub szklana), która cechuje się bardzo dobrą paroprzepuszczalnością, niepalnością i dobrymi właściwościami akustycznymi; styropian (EPS), będący ekonomicznym rozwiązaniem o dobrych właściwościach izolacyjnych, jednak o większym oporze dyfuzyjnym niż wełna; polistyren ekstrudowany (XPS), charakteryzujący się niską nasiąkliwością i dużą wytrzymałością mechaniczną, idealny do izolacji fundamentów i cokołów. 

Na znaczeniu zyskują także materiały ekologiczne, takie jak wełna drzewna, celuloza, korek ekspandowany czy płyty z włókien konopnych, które często łączą dobre parametry izolacyjne z wysoką paroprzepuszczalnością i korzystnym wpływem na mikroklimat.

Przy wyborze systemu ociepleń, np. ETICS (ang. External Thermal Insulation Composite Systems), należy zwrócić uwagę na kompatybilność wszystkich jego składników: materiału izolacyjnego, kleju, siatki zbrojącej i tynku zewnętrznego. W przypadku renowacji starych budynków, zwłaszcza tych o murach historycznych, często zaleca się stosowanie systemów paroprzepuszczalnych (opartych na wełnie mineralnej), które nie zaburzają naturalnego transportu wilgoci w przegrodzie. Niezwykle ważne jest również prawidłowe wykonanie prac, w tym zapewnienie ciągłości izolacji i unikanie mostków termicznych.

Przykłady udanych termomodernizacji

Wiele budynków, zarówno mieszkalnych, jak i użyteczności publicznej, przeszło skuteczną termomodernizację, która nie tylko znacząco poprawiła ich efektywność energetyczną i komfort użytkowania, ale również skutecznie rozwiązała istniejące problemy z wilgocią. Analiza tych przypadków może dostarczyć cennych wskazówek i pokazać, jak fundamentalne znaczenie ma przeprowadzenie kompleksowej analizy cieplno-wilgotnościowej oraz staranny dobór technologii i materiałów, dostosowanych do specyfiki obiektu. Udane realizacje są najlepszym dowodem na to, że termomodernizacja może być procesem przynoszącym wszechstronne korzyści.

Jako przykład można przytoczyć termomodernizację starej kamienicy z początku XX wieku, borykającej się z problemem wilgoci kapilarnej w piwnicach i na parterze oraz znacznymi stratami ciepła przez nieocieplone ściany i stropy. Po dokładnej diagnostyce, obejmującej badania mykologiczne i pomiary zawilgocenia, podjęto decyzję o wykonaniu iniekcji krystalicznej w murach fundamentowych. Ściany zewnętrzne ocieplono paroprzepuszczalną wełną mineralną w systemie ETICS, a stropy nad piwnicą i pod nieogrzewanym strychem zaizolowano grubą warstwą tego samego materiału. Dodatkowo usprawniono wentylację grawitacyjną poprzez montaż nawiewników okiennych i udrożnienie kanałów wentylacyjnych. Efektem było nie tylko znaczące obniżenie zapotrzebowania na energię do ogrzewania, ale także osuszenie murów i poprawa jakości powietrza wewnątrz.

Innym interesującym przypadkiem jest modernizacja domu jednorodzinnego z lat 80. XX wieku, który po wcześniejszym, nieprawidłowo wykonanym ociepleniu styropianem (bez uwzględnienia wentylacji i z licznymi mostkami termicznymi) zaczął borykać się z problemem kondensacji pary wodnej na wewnętrznych powierzchniach ścian i rozwojem pleśni, szczególnie w narożnikach i za meblami. Działania naprawcze obejmowały częściowe usunięcie wadliwej izolacji, zastosowanie dodatkowej warstwy ocieplenia z odpowiednim systemem wentylacji fasady, montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacji) oraz wymianę stolarki okiennej na nową, z pakietami trzyszybowymi i nawiewnikami. Te kompleksowe działania pozwoliły wyeliminować problem wilgoci i pleśni, jednocześnie podnosząc komfort cieplny i obniżając koszty eksploatacji.

Kluczem do sukcesu w obu tych przypadkach była rzetelna diagnoza problemu, poprzedzająca jakiekolwiek prace, oraz dobór rozwiązań systemowych, uwzględniających wzajemne oddziaływanie poszczególnych elementów budynku. Należy unikać częstych błędów, takich jak ocieplanie zawilgoconych ścian bez ich wcześniejszego osuszenia i usunięcia przyczyny wilgoci, brak dbałości o ciągłość izolacji termicznej (powstawanie mostków termicznych) czy zatykanie kratek wentylacyjnych w celu „oszczędzania ciepła”, co prowadzi do pogorszenia jakości powietrza i problemów z wilgocią. Udana termomodernizacja to inwestycja, która chroni konstrukcję budynku, podnosi jego wartość i zapewnia zdrowe warunki do życia.

arch Marian Kaciakowski 

Architekturstudio MAKARCH 

Artykuły z tej kategorii

Strona www stworzona w kreatorze WebWave.